Op warme, lichte dagen voel je als voetreiziger de drang om te wandelen. Ver van huis of dichtbij. Voor een lange of korte periode. Op zoek naar natuur of cultuur. Als sportieve uitdaging of voor je ontspanning. Uit sociaal engagement of vanuit geloofs- of spirituele overtuigingen … redenen genoeg om te stappen. Voetreizen, waar ook ter wereld, nemen evenveel vormen aan als dat er wandelaars en wandelroutes zijn. Dat maakt van elke wandeling een unieke ervaring. Doelgericht en betekenisvol.
Onderweg
Op het eerste gezicht liggen de vele vormen van voetreizen behoorlijk ver uiteen en kunnen we verschillende wandeltypes onderscheiden. Wie voor meerdere weken of maanden op pelgrimage vertrekt lijkt bv. niet of nauwelijks verwant met de plezierwandelaars, avonturiers of dagjesmensen. En toch delen al deze wandelaars een gemeenschappelijk streven. Het zijn reizigers die onderweg zijn naar ergens. Al wandelend willen zij een bepaalde bestemming bereiken. Maar de betekenis van hun reis ligt niet in het moment van aankomst, wel in de wandeling die daaraan voorafging.
“Reizen zonder aan te komen zou even incompleet zijn als aankomen zonder gereisd te hebben”, schrijft Rebecca Solnit in ‘Wanderlust – Een filosofische geschiedenis van wandelen’ (Nijgh & Van Ditmar, 2019, p. 73).
Bij een wandeling haken de reis en haar doel continu op elkaar in. Het verschil tussen wandelaars ligt niet in de vorm van het wandelen, wel in de motivatie voor het wandelen.
Reizen naar het ongrijpbare
In mijn blog wandelzin heb ik al geschreven over het aspect ‘natuurbeleving‘ als een belangrijke dimensie van wandelen. Ik ben nog niet dieper ingegaan op de meditatieve of spirituele betekenis van wandelen.
Afgelopen week, tijdens een fijne wandelcoaching in hartje Brussel, trok deze wegwijzer naar de Camino de Santiago de Compostela mijn aandacht. Te midden van het wereldlijke hier en nu van de stad wijst de St-Jacobsschelp potentiële Santiago-gangers prominent de weg naar genade en verlossing en naar persoonlijke spiritualiteit.
Dit tegenstrijdige beeld zette me aan om stil te staan bij pelgrimages en pelgrims. Daarbij zoom ik vooral in op de contemplatieve, spirituele ervaringen van hedendaagse pelgrimages.
Vandaag de dag is de pelgrimage naar Compostella een cultureel fenomeen. Een actieve, beweeglijke zoektocht naar persoonlijke ontwikkeling. Die nieuwe invulling strookt met onze postmoderne, seculiere en individualistische maatschappij.
Spirituele magneten
Volgens Wikipedia zijn bedevaarten reizen naar plekken met een religieuze betekenis. Vaak zijn het plaatsen die verbonden zijn aan de stichter of een heilige van een religie. Of het zijn plekken waar ooit een openbaring of wonder plaatsvond.
Sacrale plekken stralen altijd een zekere kracht en energie uit. Net zoals magneten trekken ze van overal nog steeds miljoenen pelgrims aan. Ton Lemaire omschrijft deze godsdienstige plaatsen als een soort spirituele krachtcentra (‘Met lichte tred – De wereld van de wandelaar’, Ambo|Anthos, Amsterdam, p. 137). Rebecca Solnit wijst haar lezers erop dat ‘de pelgrimstocht gebaseerd is op het idee dat het heilige niet volledig immaterieel is maar dat er een spirituele machtsgeografie bestaat.’ (‘Wanderlust – Een filosofische geschiedenis van wandelen’ (Nijgh & Van Ditmar, 2019, p 72). Ook Ton Lemaire vooronderstelt bij alle pelgrimages en bedevaarten een ‘mythische geografie’. (‘Met lichte tred – De wereld van de wandelaar’, Ambo|Anthos, Amsterdam, p. 138).
Aardse loutering
Een pelgrimage begint met het vertrek van huis. De vertrouwde omgeving achterlaten en op weg gaan naar zingeving. De aansluitende reis vergt een zekere fysieke en mentale inspanning en volharding. Stap voor stap bewegen naar meer authenticiteit, zelfontplooiing, zelfinzicht, zelfreflectie,… De aankomst op de plaats van bestemming tenslotte is een sociaal gebeuren en brengt contact met de spiritualiteit die gezocht werd.
Pelgrimages verbinden geestelijke zoektochten aan reële routes en locaties in natuur- en/of cultuurlandschappen. De oude, legendarische wegen en plaatsen die mensen tijdens pelgrimstochten bewandelen en bezoeken volgen een broze scheidingslijn tussen het materiële en het spirituele.
Die grens tussen het natuurlijke en het geestelijke is niet eigen aan pelgrimstochten. Ook bij profane wandelingen is elke stap een bespiegeling. Al wandelend laat je het vertrouwde verleden achter en je begeeft je naar een onbekende toekomst. Tijdens je tochten ontsnap je niet aan de confrontatie met jezelf.
